Successieplanning: al aan uw kleinkinderen gedacht?

Het is de taak – en het plezier – van elke grootouder om zijn of haar kleinkind te verwennen. Voor sommigen is daar ook een financiële kant aan: ze willen hen een duwtje in de rug geven, bijvoorbeeld bij de aankoop van een nieuw huis of bij de opstart van een eigen zaak. Hoe pakt u dat best aan?

De praktijk om niet aan de kinderen maar meteen aan de kleinkinderen kapitaal over te laten, heet generatiesprong. Er bestaan verschillende technieken om zo’n ‘generatiesprong’ te realiseren. U kunt zelf de regie in handen nemen, via een schenking of via het testament. Het principe van beide technieken is hetzelfde, maar ze bereiken hun doel – namelijk het begunstigen van uw kleinkinderen en het realiseren van een fiscale besparing – op een verschillende manier. U kunt er ook voor kiezen zelf geen actieve planning uit te werken en het over te laten aan uw kinderen. Zij kunnen dan, na uw overlijden, zelf stappen ondernemen om hun eigen kinderen (uw kleinkinderen) te bevoordelen. Het volstaat dan dat uw kinderen uw nalatenschap verwerpen of de goederen die zij van u hebben geërfd op hun beurt doorschenken aan hun kinderen.

Een schenking

De schenking is een overeenkomst waardoor u tijdens uw leven een deel van uw vermogen rechtstreeks overmaakt aan uw kleinkinderen. Zij heeft onmiddellijke uitwerking en is in beginsel onherroepelijk. Door de schenking verkleint u onmiddellijk uw vermogen, waardoor uw kinderen bij uw overlijden minder erfbelasting¹ moeten betalen.

Daarbovenop is de schenking van roerende goederen (bijv. geld, effecten, kunstvoorwerpen, …) volledig belastingvrij wanneer u deze schenking drie jaar overleeft². U kunt deze risicotermijn van drie jaar ‘afkopen’ door de hand- of bankgift aan uw kleinkinderen (of een kopie van de schenkingsakte die u verlijdt voor een buitenlandse notaris) te laten registreren aan het vlak tarief van 3% (in het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) of 3,3% (in het Waals Gewest). Door de registratie verdwijnen de geschonken roerende goederen definitief uit uw nalatenschap en is er geen erfbelasting meer op verschuldigd, ook niet wanneer u overlijdt binnen de drie jaar volgend op de schenking.

Een testament

Een testament krijgt daarentegen pas uitwerking op het ogenblik van uw overlijden. Doordat de erfdelen van uw nalatenschap progressief belast worden, kunt u een belastingbesparing realiseren door uw nalatenschap te spreiden over een zo groot mogelijk aantal erfgenamen. Door uw kleinkinderen op te nemen in uw testament, wordt het vermogen dat bij uw kinderen in de hoogste successietarieven belast wordt op het niveau van uw kleinkinderen belast in de lagere schijven. Uw kleinkinderen worden immers net als uw kinderen belast aan het tarief ‘rechte lijn’³ . Door een gedeelte van uw nalatenschap rechtstreeks aan uw kleinkinderen toe te wijzen, slaat u bovendien een generatie over, waardoor er bij het overlijden van uw kinderen minder erfbelasting zal moeten betaald worden.

Wanneer u in het Vlaams Gewest woont, kunt u uw kleinkinderen via uw testament extra bevoordelen. Wanneer u hun netto-erfdeel beperkt tot 50.000 euro (per grootouder), kunnen zij een belastingvermindering genieten (berekend volgens een ingewikkelde formule). Door hun erfdeel te beperken tot 12.500 euro (per grootouder) genieten zij zelfs van een volledige vrijstelling van de erfbelasting. 

Bijkomende beschermingsmaatregelen

Aangezien kleinkinderen geen reservataire erfgenamen zijn, kunt u in de schenkingsakte of in uw testament bijkomende beschermingsmaatregelen voorzien waardoor zij niet onmiddellijk kunnen beschikken over de goederen. Hiervoor bestaan verschillende mogelijkheden:

• Een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik waardoor u zelf de controle en de inkomsten⁴ behoudt over de geschonken goederen, of een schenking waarbij u het vruchtgebruik over de geschonken tegoeden schenkt aan uw kind en de blote eigendom aan uw kleinkinderen.
• Een legaat waarbij voorzien wordt in een onmiddellijke uitkering van een roerend vermogen (bijv. geldsom, portefeuille, …) aan uw kleinkinderen op datum van uw overlijden, aangevuld met een bewindsclausule waarbij een derde (bijv. uw kind) gedurende een welbepaalde periode (bijv. tot aan de leeftijd van 25 jaar) belast wordt met het beheer van het roerend vermogen.
• Een legaat aan uw kind (ouder van uw kleinkind) met last om het roerend vermogen uit te keren aan elk van zijn kinderen (uw kleinkinderen) op datum van zijn overlijden (en dus niet op het ogenblik van uw overlijden). Ondertussen wordt het gelegateerde vermogen onder het beheer geplaatst van uw kind.
• Een legaat waarbij (een deel van) uw vermogen aan elk kleinkind wordt gelegateerd voor de blote eigendom en waarbij het vruchtgebruik toekomt aan uw kind.

Opgelet! U moet zowel bij de schenking als bij het testament rekening houden met de reserve van uw kinderen. Uw kinderen hebben sinds 1 september 2018 (samen) steeds recht op de helft van de fictieve massa⁵ in volle eigendom. De andere helft (het zgn. beschikbare deel) van uw nalatenschap kunt u integraal nalaten aan uw kleinkinderen. Wanneer uw schenkingen of de legaten opgenomen in uw testament het beschikbare deel overschrijden kunnen uw kinderen (of één van hen) na uw overlijden de inkorting van de schenking of het legaat vorderen. Dit gebeurt niet van rechtswege.

Wat als u niets doet? 

Wanneer u zelf geen concrete stappen onderneemt om uw kleinkinderen te bevoordelen, dan kunnen uw kinderen na uw overlijden bepaalde maatregelen treffen om uw nalatenschap (of een deel hiervan) te laten toekomen aan hun eigen kinderen (uw kleinkinderen dus). De gemakkelijkste manier in dat geval is uw nalatenschap te verwerpen⁶. Hierdoor komt uw nalatenschap automatisch terecht bij hun eigen kinderen, en wordt er geen twee keer erfbelasting betaald op dezelfde goederen. Toch zijn er een aantal nadelen:

• De beslissing om uw nalatenschap te verwerpen komt toe aan elk kind, en niet aan uzelf.
• Uw kinderen moeten uw nalatenschap volledig verwerpen (alles-of-nietsverhaal) in het voordeel van uw kleinkinderen.
• De verdeling gebeurt per familietak (en niet per hoofd). Hierdoor kunnen sommige kleinkinderen meer erven dan anderen.

Ook op fiscaal vlak moet u opletten. In het Brussels Hoofdstedelijk en in het Waals Gewest mag een verwerping er niet toe leiden dat de uiteindelijke verkrijgers (uw kleinkinderen) minder belastingen betalen dan de persoon die verwerpt (uw kind). Uw kleinkinderen zullen dus samen minstens evenveel successierechten moeten betalen als uw kind dat uw nalatenschap verwerpt. Deze regel werd in het Vlaams Gewest afgeschaft in 2017. Hier kan een verwerping door een of meerdere kinderen dus wél interessant zijn. De erfbelasting wordt in rechte lijn immers berekend per erfgenaam, dus dit zorgt mogelijk voor een betere spreiding onder een groter aantal erfgenamen.

Doorgeefschenking (gedeeltelijke erfenissprong)

Uw kinderen kunnen er ook voor kiezen om uw nalatenschap te aanvaarden (en hierop de erfbelasting te betalen) en deze goederen in een volgende fase geheel of gedeeltelijk door te schenken aan hun eigen kinderen. Het gaat dan om een nieuwe overdracht van goederen waarop in beginsel de schenkbelasting verschuldigd is.

Het Vlaamse en het Waalse Gewest hebben op deze tweede overdracht van goederen evenwel een vrijstelling van de schenkbelasting ingevoerd op voorwaarde dat uw kinderen de geërfde goederen – of een deel ervan – binnen een korte tijdspanne⁷ na uw overlijden via notariële akte doorschenken aan hun eigen kinderen. De voorwaarden en beperkingen voor de vrijstelling van de schenkbelasting verschillen in beide gewesten. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft tot op vandaag geen dergelijke gunstmaatregel ingevoerd.

Besluit

We worden steeds ouder. Hierdoor is de kans reëel dat uw kinderen hun schaapjes al op het droge hebben op het ogenblik dat u overlijdt. U kunt dan uw kleinkinderen betrekken bij uw successieplanning. Hierdoor helpt u hen om een goede start te nemen in het leven. Daarnaast realiseert u ook een mooie belastingbesparing, want door een generatie over te slaan beperkt u de erfbelasting die op termijn betaald moet worden.

¹Hoewel de termen ‘schenk- en erfbelasting’ enkel in het Vlaams Gewest gebruikt worden (en we in het Brussels Hoofdstedelijk en Waals Gewest spreken van ‘schenkings- en successierecht’) zullen we voor de leesbaarheid van deze bijdrage uniform de termen ‘schenk- en erfbelasting’ hanteren.

²De goederen die u wegschenkt binnen de drie jaar vóór uw overlijden en waarop geen schenkbelasting (schenkingsrecht) betaald werd, worden geacht deel uit te maken van uw nalatenschap, en de begiftigden moeten hierop alsnog erfbelasting betalen.

³In het Vlaams Gewest worden uw kleinkinderen, net zoals uw kinderen, daarenboven ook afzonderlijk belast op de roerende en onroerende goederen waardoor ook zij tweemaal kunnen genieten van de lagere tariefschijven.

⁴Dit zijn de dividenden, interesten en coupons (maar niet de meerwaarden).

⁵Dit zijn alle op het ogenblik van overlijden nagelaten goederen, verminderd met de schulden van de nalatenschap en verhoogd met alle tijdens het leven gedane – en desgevallend geïndexeerde of geherwaardeerde – schenkingen.

⁶Wie een nalatenschap wil verwerpen (of wil aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving) moet hierover een verklaring afleggen voor de notaris (in een authentieke akte).

⁷In het Vlaams Gewest moet de doorgeefschenking gebeuren binnen het jaar na uw overlijden; in het Waals Gewest uiterlijk binnen de 90 dagen volgend op de dag waarop uw aangifte van nalatenschap moet worden ingediend.