Bob Morane, versie Star Clippers

Ontdek Borneo en de grootste jungle ter wereld aan boord van een schoener die herinneringen oproept aan de grootse avonturen van de ontdekkingsreizigers. Sta stil bij de leefwereld van de schrijvers Joseph Conrad en Henri Vernes, avonturier-ter-zee James Brooke, de laatste orang-oetangs en de toekomst van de planeet.

Alles is rustig op de boot die helemaal is afgestemd op comfort en gezelligheid. De majestueuze zeilen van de Star Clipper – die doet denken aan een korvet van de zuidelijke zeeën ten tijde van de zeemannen/ontdekkingsreizigers – mogen dan wel een avontuurlijke sfeer oproepen; het is pas op het vasteland dat de aanblik van de grote apen, de vleesetende planten, de ondoordringbare jungle, de koppensnellers en de exotische avonturenromans de verbeelding verjaagt en zich concretiseert.

Borneo, dat op het kruispunt van verschillende oceanen ligt, is een dichte jungle. Zo dicht dat zij zijn inwoners, hun cultuur en lot camoufleert. Zodra we de Star Clipper verlaten, wiens nieuwe route een comfortabele manier biedt om deze a priori voor avonturiers en trekkers gereserveerde bestemming te ontdekken, ben je meteen het noorden kwijt. Vanuit de industriehaven, waar de ecologische pijnpunten van de aarde elkaar versterken – mijnbouw, houtindustrie, palmolie… – loop je bijna meteen het tropisch woud binnen. Daarin duizenden plant- en diersoorten die het moeilijk hebben. Tussen die beide attractiepolen: mangroven, met palmbomen en oliemolens afgeboorde wegen, almaar minder rijstvelden, en drie landen die de ongerepte gebieden met elkaar delen: Maleisië, Brunei en Indonesië.

« Alles komt uit het bos. Het is onze voorraadschuur en ons hospitaal. Belastingvrij, want alles is gratis. »

We zijn in Kota Kinabalu: het Maleisische deel in het noorden van het eiland. Rondom ons: de Chinese, Sulus- en Celebeszee, de 4000m hoge Kinabalu en de Rajang: een 640km lange stroom die ontspringt op de hooggelegen bossen en uitmondt in de mangroven van zijn delta waar generaties migranten zijn ontscheept. Hier worden om en bij de 200 talen gesproken, maar het Engels is goed ingeburgerd.
De kaaien staan vol met containers met palmolie.

Dit controversiële rode goud is er verantwoordelijk voor dat op dit heilige eiland, dat ooit uitmuntte door de grootste dierenrijkdom en zijn schitterend ecosysteem, elke minuut vijf voetbalvelden bos verdwijnen. Terwijl men er dit jaar nog 4000 jaar oude rotstekeningen ontdekte en de grootste tropische boom op aarde: 100m hoog, 40m diameter en 800 ton zwaar. In diezelfde provincie Sabah bloeit trouwens één keer per jaar de Rafflesia: de grootste bloem ter wereld.

Door de kap van dit primaire bos, hun natuurlijke habitat, het slachten voor het vlees en het stropen worden al deze soorten ernstig bedreigd, vooral dan de oerang-oetangs die met uitsterven zijn bedreigd. Het paradijs Borneo is ten prooi aan duivels gedrag en daar word je bij je bezoek keihard mee geconfronteerd!

Modderbaden en waterdorp

De eerste halte van de Star Clipper is Pulau Tiga: een heiligdom voor de vele soorten reuzenhagedissen, apen en slangen. Een voorsmaakje van de wilde natuur die de excursionisten de komende dagen wacht, met een jungle die tot aan de zee reikt en baden van vulkanische modder.
De tweede stop is een verademing: niet alleen op Maleisisch grondgebied, maar ook in de wereld.

Want in Bandar Seri Begawan, de hoofdstad van het sultanaat Brunei, moet je betalen voor elke boom die je velt én een nieuwe planten. Qua bevolking is de segregatie nog altijd zeer reëel tussen de water people en de land people, waarbij de eerstgenoemden tot de hogere en meer opgeleide klassen behoren. Zo is Kampong Ayer, met 40.000 inwoners het grootste waterdorp ter wereld, een echte moderne stad met elektriciteit, scholen, politie, post, sanering en watertransport. De huizen – de meest recente in ecologisch composiethout – zijn er groter dan op het land en het is er koeler. De afvaart met de prauw van de Brunei River, het woongebied van de langneusapen, en het bezoek aan het Royal Regalia Museum – met de reconstructie op ware grootte, de optocht en de processie van de kroningsceremonie van de sultan – zijn een must!

Leven gestuurd door de natuur

In Miri, de mooiste stad in de staat Sarawak, staan de ministers en hoge functionarissen op de kaai om de eerste cruise te verwelkomen in deze haven die aan olieactiviteiten is voorbehouden. De regio loont de moeite voor de vele inheemse stammen die er leven, zoals de etnische Iban die hun leven afstemmen op de seizoenen. Deze voormalige koppensnellers doen het nu rustiger aan, ook al pronken er her en der trofeeën aan de ingang van de huizen. De Iban zijn ook degene die je ontmoet in de laatste longhouses: een woningrij die wel een km lang kan zijn en waarin een stam met zijn familie huist. Deze huisdorpen verdwijnen evenwel om plaats te maken voor kleine artisanale centra en parkings. De grootste worden gebruikt voor festiviteiten en toerisme.

In het Miri National Park klagen de rangers systematisch de verdwijning van de primaire bossen aan. De neushoorns en de orang-oetangs zijn verdwenen. Er zijn ook almaar minder gierzwaluwen, de vogels die de beroemde zwaluwnesten van Niah Cave bouwen. Hun nesten worden te snel geroofd voor de keuken en zo raakt hun leefomgeving vervuild. Gelukkig kennen onze verkenners van de diepe jungle hun land door en door. Hun verhalen over de verschillende stammen en het leven van de bomen zijn niet alleen prettig om naar te luisteren, maar ook zeer leerrijk.

« Doe zoals dieren: zij vervuilen niet »

Dave, gids in het Similajau National Park, vat het dilemma van de bevolking goed samen. ‘Ruikt u die geur van ammoniak? Dat zijn meststoffen voor de palmplantages. De regering heeft de gronden van mijn familie afgenomen om ze aan grote bedrijven te verkopen. Wij willen natuurlijk mee genieten van de vooruitgang en ons verder ontwikkelen, maar we willen ook de natuur beschermen, want die geeft ons alles. Dat is niet spiritueel, maar pragmatisch. Alles komt uit het bos. Het is onze voorraadschuur en ons hospitaal. Belastingvrij, want alles is gratis.’ Wat hij illustreert met enkele voorbeelden: waterreservoirs van lianen, bomen die als zonnepanelen fungeren of verzorgende eigenschappen hebben, meranti om boten te bouwen, rubber voor de visvangst. ‘Als we de primaire bossen tot nationale parken ombouwen, zal deze natuur echt beschermd zijn en jobs opleveren voor jonge mensen, die daardoor niet actief zullen moeten zijn in olie, gas of palmolie. Ecologisch toerisme kan ons helpen. De mensen moeten naar hier kunnen komen om te begrijpen waar het om gaat. Ik heb dit probleem voldoende bestudeerd om mijn goed loon op een olieboorplatform in te leveren en me aan deze zaak te wijden.’ En de groep te wijzen op de voorschriften in dit kwetsbaar gebied. ‘Dieren produceren geen afval, alleen mensen doen dat. Doe dus zoals dieren!’ Deze mensen zullen trouwens een keertje moeten terugkomen, want door het moessonfeest ligt het hele land drie dagen lang plat. Bovendien is geen enkele excursie voorzien om aan de festiviteiten deel te nemen.

Jungle people, rossige glans, zachte blikken

Na een dag op de Chinese Zee, wat ideaal was om ons te verdiepen in de Specerijenroute, de geschiedenis van Borneo, de lotsbestemming van de witte raja James Brooke en de geopolitieke problemen in de regio, wacht de stad Kuching en zijn bewoners. Hoewel de drukte er lang niet te vergelijken is met de Aziatische grootsteden, gaat het er in de hoofdstad van Sarawak zeer kosmopolitisch aan toe. Een echte caleidoscoop van culturen met Chinese en Indische wijken, tempels, kerken en moskeeën, winkeltjes waar je Indonesische sarongs kan kopen, ceremonies met Chinese thee en Italiaans porselein en commerciële centra met airco.’ En een aangenaam waterfront, met kleine, gammele shophouses en meer trendy adressen met een uitstekende keuken. De futuristische Golden Anniversary Bridge brengt voetgangers naar de andere oever met zijn officiële gebouwen en de grote markt, maar de Maleisiërs nodigen uit om de rivier over te steken aan boord van een kleine tambang: een sampan die behalve taxi ook een bootje voor een minicruise kan zijn, een visserssloep of een drijvend huis.

De ontmoeting met de ‘jungle people’ gebeurt slechts luttele kilometers buiten de stad. Daar leven de grote apensoorten die het ernstigst zijn bedreigd op deze aarde. Zij leven enkel in Borneo en op Sumatra en de wijfjes zijn maar één keer om de 9 jaar drachtig. De soorten worden bedreigd door stropers en ontbossing. ‘Ik kan u niet beloven dat we ze gaan zien. Elk van hen heeft een hectare nodig om te leven. Zij verhuizen constant en bouwen elke dag een nieuwe rustplaats’, tempert de gids van de Semenggoh Nature Reserve Park het enthousiasme. Nochtans is dit de plek waar ze zich het makkelijkst laten spotten, want dit rehabilitatiecentrum van de ‘mannen van het bos’ (97% van het menselijk DNA) ijvert voor de vrijheid van deze weesapen die behoed werden voor stropers of uit gevangenschap werden bevrijd. Correct timen helpt, want elke dag is er een moment dat zij 30 kg bananen en mango’s krijgen voorgeschoteld. Ook een scherpe blik is nuttig om hun bijzonder zachte ogen te kruisen. Zij bewegen zich door de lucht, tientallen meters boven de grond, slingerend van liaan naar liaan via een zorgvuldig voorbereide route. Of kijken triomfantelijk neer vanuit de hoge kruinen, met hun langwerpige snoet, hun lichte baard en hun rossige glans, hun ondeugende blik en de grote muil die gromt of huilt, al naargelang de dreiging of het humeur. Ontroerend en fascinerend, vooral als men weet hoe hun voortbestaan bedreigd wordt en hun fragmentarische terugkeer slechts de spreekwoordelijke druppel is door de enorme schade aan het ecosysteem van het eiland.

« 100% natuur, geen hoge hakken! »

Ook de gibbons en de neusapen, de makaken met hun lange staarten en de mutslangoeren zijn bedreigd. In het Bako National park, dat klein is in omvang maar groot door de diversiteit van de fauna en de flora, kom je ze tegen tussen de kliffen die in de oceaan duiken en het primaire bos dat men vanuit het dorpje Bako met een prauw kan bereiken. Er is keuze uit verschillende wandelingen: van soft aan de strandzijde tot avontuurlijk, met enig klauterwerk over rotsen en reusachtige wortels. Een gids is niet nodig, want je moet al doof en blind zijn om deze extravagante fauna niet op te merken. Tegelijk laten de langstaartapen en de krokodillen zich amper zien. Het is warm en vochtig. We gebruiken gigantische lianen om naar boven te komen en vragen ons af of sommige geen slapende slangen zijn. Vleesetende planten, brommende insecten, huilende vogels, ruisende bladeren. Dit alles bij een zachte wind en met dieren die geïnteresseerd toekijken. Daarna ontdekken we de stranden met hun verrassende geologische formaties in deze Chinese Zee: het zijsprongetje van de Stille Oceaan dat Borneo verbindt met het vasteland – Maleisië in het noorden, Indonesië in het zuiden – waar we na twee dagen op zee zullen aanmeren.

Hoewel enkele stopplaatsen beter kunnen, is deze nieuwe route van de Star Clipper puur plezier voor al wie van de natuur houdt. De rangers kondigen dat ook aan zodra je voet aan wal zet. ‘Als je wil shoppen, ga dan naar Kuala Lumpur. Dit is 100% natuur, hier geen hoge hakken!’ Ook het schip is een avontuur op zich. Zoals bij het lichten van het anker, met opwindende muziek van Vangelis en zijn Conquest of Paradise (Columbus) waaraan elkeen kan deelnemen: trossen losmaken, zeilen hijsen of reven, roer bedienen. Een exotische en romantische cruise met een zeiljacht of een schoener waar de passie voor de zee en de heerlijke uren op de golven perfect aansluiten op de exotische houtsoorten, de zeilen (3.365m2) en het enthousiasme van de bemanning.